مهمترین چیز این است که باید از خدا کمک بگیری. استاد اخلاق ما حاج آقا حسین فاطمی(رحمت خدا بر او باد) در قم به ما می فرمودند:«پوزه به خاک بمالید(کنایه از سجده)و التماس کنید» و همچنین بایدبه ائمه توسل داشته باشید.
گویند عالمی هوس کله پاچه کرد، برای اینکه با نفسش مبارزه کند به شهر دیگری رفت و لباس روحانیت را درآورد و رفت و شاگرد یک طباخی شد و مدت شش ماه شاگردی کرد ولی لب به کله پاچه نزد.
روزی به استاد گفت: من دیگر میخواهم به شهرم برگردم، میخواهم خودت برایم مقداری کله پاچه بریزی تا بخورم و بروم. استاد برایش کله پاچه ای آورد ولی او همچنان نگاهی به کله پاچه کرد و نخورد و بعد از آن به شهر خود برگشت.
----------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت:
البته استاد برای ذکر نمونه این مطلب را بیان فرمودند که افرادی وجود داشته اند که برای مبارزه با هوس خود چنین کارهایی میکردند و مشقتهایی را متحمل می شدند نه اینکه همه باید این کار را انجام دهند(نویسنده کتاب- برخوردار)
راه غلبه بر نفس محاسبه است . بعضی اولیاء خدا یک دفتری همراه خود داشتند و هر کاری که می کردند می نوشتند، در آخر روز هم نشسته و حساب کارهای خود را می کردند که ما در این روز چه کردیم چه مقدار اطاعت خداوند متعال را نمودیم، چه مقدار سرپیچی و نا فرمانی کردیم.
امام کاظم ( علیه السلام ) فرمودند: "لَیسَ مِنّا مَن لَم یُحاسِب نَفسَه فی کُلِّ یَومٍ فَاِن عَمِلَ خَیراً اِستَزادَ مِنهُ وَ حَمِدَ اللهَ عَلَیهِ وَ اِن عَمِلَ شَرّاً اَستَغفَرَ اللهَ مِنهُ وَ تابَ اِلَیهِ " (1) از ما نیست کسی که هر روز به حساب نفس خود نرسد پس اگر کار خوبی انجام داده بود خدا ر ا شکر کند و از خدا بخواهد که آن کار ر ا بیشتر و بهتر بتواند انجام دهد و اگر کار بدی انجام داده بود استغفار و توبه نماید.
حضرت رسول اکرم (صل الله علیه و اله وسلم) فرمودند: " لا یَکُونُِ العَبدُ مُومِناً حتّی یُحاسِبَ نَفسَهُ اَشَدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشّریکِ شَریکِهُ وَ السَّیِّدِ عَبدَهُ" (2) انسان مومن نخواهد بود، تا اینکه به حساب نفسش برسد شدید تر از حسابرسی شریک با شریک و مولی با بنده اش.
حضرت ایة الله مجتهدی(رحمة الله علیه) می فرمایند: بازاریها هر شب به حساب دفترشان می رسند . سود و ضرر و طلبکاری را می نویسد اگر هر شب حساب و کتاب نکنند یک دفعه می بینند مقدار قابل توجهی ضرر کرده است و حواسش نبوده است گاهی هم بر اثر نداشتن حساب و کتاب ورشکست می شوند انسان هم باید هر روز به حساب نفسش برسد تا خدای نکرده یک دفعه ضرر نکند و یا ورشکست و عاقبت به شر نشود، شب موقع خواب بنشین ببین چه کار کرده ای، چشمت کجاها نگاه کرده، زبانت چه ها گفته، کجاها رفته ای، چه کارها کرده ای. اگر کار بدی کرده بودی خودت را سرزنش کن،به خودت بگو: ألَم یَأنِ للّذینَ آمَنوا أن تَخشَعَ قُلوبْهْم لِذِکرِ الله(3) و تصمیم بگیر آن کار را نکنی، صبحها با خودت شرط بگذار که اگر آن کار را کردی نفست را یک جریمه ای بکنی و در طول روز مراقب باش که آن کار را انجام ندهی.
---------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت:
(1) بحارالانوار ج70 ص 72
(2) بحار ج77 ص88 و ج 70 ص 72
(3) سوره حدید آیه 16( آیا وقت آن نشده است که دلهای مومنان در برابر ذکر خدا خاشع و متواضع گردد؟!)
ما یکسره به فکر این کشور و آن کشور هستیم که کجا جنگ شد، کجا صلح کردند، کجا مذاکره کردند، کجا کودتا شد اما هیچ به فکر کشور نفس خودمان نیستیم که مبادا این نفس کودتا کند و ما را بیچاره کند، اگر این نفس بر ما غالب شود ما از حیوانات هم بدتر می شویم( اولئک کالانعامِ بَل هُم أضَلّ )«اعراف/179»
عالِمی می فرمود اگر خدا « بل هم أضل» را نمی گفت من دِق می کردم. خدا « بل هم أضل» را گفت که حیوانات اعتراض نکنند و نگویند بابا آخر ما کارمان را می کردیم، مثلا روزی دو من شیر می دادیم یا بار می کشیدیم ولی انسانها چنین نیستند، لذا اگر عقل برما غالب شود از ملک هم بالاتر می رویم. آیت الله حاج میرزا عبدالعلی تهرانی (رحمه الله) خیلی دعا می کردند که خدایا عقل ما را زیاد کن، اگر نفس مطیع عقل شد آن وقت به مقامات عالیه می رسی.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت:
(1) حضرت امیرمومنان علی(ع) فرمودند: مَن خالَفَ نَفسَه فَقَد غَلَبَ الشَّیطان. هرکس با نفس خویش مخالفت کند بر شیطان غلبه یافته است.(غررالحکم ص683)
(2)سوره مبارکه یوسف آیه 55
در روز الست بلی گفتی امروز به بستر لا خفتی
مواظب باش وقتی شیطان را لعنت می کنی یا در حج رَمی جَمَرات می کنی شیطان به تو نگوید «ای بی معرفت، این هم رسم رفاقت است؟ انسان که فیقش را لعنت نمی کند، انسان به رفیقش سنگ نمی زند»
اول رفاقتت را با شیطان قطع کن بعد او را لعنت کن و سنگ بزن
------------------------------------------------------------
پی نوشت:
(1) سوره یس آیه 60
2- توکل به خداوند (إنَّه لیسَ لَه سُلطانٌ عَلَی الَّذینَ آمَنوا وعَلی رَبِّهِم یَتَوَکَّلون) همانا شیطان نسبت به کسانی که به خدا ایمانآورده اند و بر اوتوکلمی کنند تسلط ندارد(2)
3- در شب و روز به یاد خدا بودن
4- در سحرها استغفار کردن
5- از ترس خدا گریه کردن
لذا در این زمینه حضرت رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله) فرمودند: سه دسته از شیطان و لشکر او در امان هستند اول کسانیکه به یاد خدا هستند ودوم کسانی که از ترس خدا گریه میکنند و سوم کسانی که در سحرها استغفار می کنند.(3)
6- روزه گرفتن
7- صدقه دادن
8- دوست داشتن برای خدا
9- مواظبت بر انجام عمل صالح
10- از گناهان خود طلب استغفار کردن
لذا در این زمینه پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) فرمودند: آیا به شما خبر بدهم از چیزی که اگر آن را انجام دهید شیطان از شما دور می شود مثل دور بودن مشرق از مغرب؟ گفتند آری. حضرت فرمودند: روزه گرفتن روی شیطان را سیاه میکند و صدقه دادن پشت او را میشکند و دوست داشتن به خاطر خدا و مواظبت بر انجام عمل صالح ریشه او را قطع میسازد و استغفار کردن رگ حیات او را قطع میکند.(4)
11- اخلاص هم یکی از راه هائی است که آدمی را به خدا نزدیک می کند و هم یکی از راه های خلاصی از شیطان است. خود شیطان گفته است که من با مخلَصین کاری ندارم(5)
(1) سوره فصلت آیه 36
(2) سوره نحل 99
(3) مستدرک الوسائل ج 2 ص 351
(4) بحار ج69 ص 380
(5) سوره ص آیه 83
باید توجه داشت انسانها عموماً و طلاب خصوصاً در راه خودسازی دشمنان زیادی دارند که مهمترین آنها یکی شیطان است و دیگری نفس امّاره که پیوسته در کمین ما هستند تا ما انسانها را منحرف سازند.
شیطان در این زمینه قسم خورده است: «قال فبعزّتکَ لأغویَنَّهم أجمعین» به عزت و جلال تو قسم که تمام افراد را گماه خواهم کرد(1) خداوندمتعال هم می فرمایند: «إنَّ الشّیطانَ لکُم عَدُوٌّ فَاتَّخِذوهُ عَدُوّاً» به درستی که شیطان برای شما دشمنی است(آشکار) پس شما هم او را دشمن بدارید(2) « یا أیها الّذین آمَنوا لاتتَّبِعوا خُطُواتِ الشَّیطان» ای کسانی که ایمان آورده اید از ردّ پاها و گامهای شیطان پیروی نکنید(3)
-----------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت:
(1) سوره ص آیه 82
(2) سوره فاطر آیه 6
(3)سوره نور آیه 21
مهمترین برنامه ای که قرآن و احادیث به ما معرفی می کنند تقوای الهی است(1) تقوا دارای مراتب و مراحلی است:
مرحله اول تقوا ترک محرمات و عمل به واجبات است.حضرت امیرمومنان علی(علیه السلام) فرمودند: المتّقی مَنِ اتّقی الذُّنوب(2) با تقوا کسی است که از گناه پرهیز کند وحضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: إعمِل بِفَرائِضِ اللهِ تَکُن أتقی النّاس به واجبات الهی عمل کن تا با تقواترین مردم باشی که این مرتبه اول که مرحله عمل می باشد. (3)
حضرت آیت الله مجتهدی(رحمه الله) می فرمودند: وقتی که ما در قم طلبه بودیم هر شب موقع خواب از رساله مراجع تقلید مسأله می خواندیم و با احکام فقهی و نظرات مراجع و دستورات اسلام آشنا می شدیم بعد می خوابیدیم اما الان مردم یا توضیح المسائل در منزل ندارند یا اگر دارند حال مراجعه کردن ندارند و اگر به مشکلی و یا مسأله ای برخورد کردند از یکی از روحانیون می پرسند و چون همه روحانیون مجتهد نیستند لذا هرکدام از آن بزرگواران نظر مرجع تقلید خودش را بیان می کند و کمتر روحانی یافت می شود که نظرات همه مراجع تقلید را بداند و در مسأله مورد نظر فتوای همان مرجع را بگوید و حتی بعضی پا فراتر گذاشته اند یعنی مرجع مشخص نکرده اند، یا می گویند باقی هستیم، اگر باقی بر تقلید از مرجع میت هستند باید به اجازه یکی از مراجع زنده فعلی باشد.
مرحله دوم تقوا به جا آوردن مستحبات و ترک مکروهات است.
حضرت آیت الله مجتهدی(رحمه الله) در این زمینه می فرمودند: علماء باید مستحبات را برای خود واجب بدانند و مکروهات را حرام. شما طلاب به مستحبات خیلی اهمیت بدهید.
همچنین ایشان می فرمودند: استاد ما حاج شیخ علی اکبر برهان خیلی در مستحبات و مکروهات دقیق بودند لذا ما جرأت نداشتیم نزد ایشان این موارد را رعایت نکنیم، استاد ما حتی نسبت به بعضی موارد هم مخالف بودند، مثل آجیل و تخمه و چای و غیره و ما نزد ایشان جرأت چای خوردن هم نداشتیم.
مطلبی که در مستحبات مهم است این است که حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: إذا أضَرَّتِ النَّوافِلِ بِالفَرائِض فَارفُضوها اگر مستحبات به واجبات ضرر زد مستحبات را رها کنید(4) و مطلب دیگر اینکه حضرت فرمودند: إنّ لِلقُلوبِ إقبالاً و إدبارا فَإذا أقبَلَت فَاحمِلوها عَلی النَّوافِلِ و إذا أدبَرَت فَاقتَصِرُوا بِها عَلَی الفَرائِض برای قلبها روی کردن(حالت میل و رغبت) و پشت کردن(بی میلی و بی رغبتی) است هنگامی که این قلبها میل داشت آنها را به انجام مستحبات وادارید و هرگاه قلبتان میل و رغبت نداشت به واجبات اکتفا کنید(5)
مطلب مهم دیگر دائمی بودن است، حضرت علی(ع) فرمودند: قلیلٌ یَدُومُ خیرٌ مِن کثیرٍ مُنقطع کار کم و همیشگی بهتر از کار زیادی است که انسان را خسته کند و پیوستگی و دوام نداشته باشد(6) این حدیث فقط درباره مستحبات نیست بلکه در تمام امور به کار می آید.
مرحله سوم تقوا این است که انسان مباح هم انجام ندهد. یعنی در هنگام خوردن و آشامیدن و خوابیدن و غیره که از افعال مباح هستند ، صرفاً جهت سیرشدن غذا نخورد بلکه نیت کند با سیرشدن می توانمنیرو کافی به دست بیاورم و واجبات و عبادات را انجام دهم و بتوانم بهتر درس بخوانم و بهتر به اجتماع و اسلام خدمت کنم، اینجاست که ضمن برطرف شدن گرسنگی یا تشنگی، خداوند برای او عبادت هم می نویسد چرا که رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: إنّما الأعمالُ بِالنّیات(7) و همچنین فرمودند: یُبعَثُ النّاسُ عَلی نیّاتِهِم یعنی مردم در روز قیامت بر طبق نیت هایشان مبعوث می شوند(8)
-------------------------------------------------------------------------
پی نوشت:
(1)إنّ أکرمکم عندالله أتقاکم (سوره حجرات آیه 13)
(2)غررالحکم ص 87
(3) بحار الانوار ج71 ص196
(4)غرر الحکم ص311
(5)غرالحکم ص251
(6)غررالحکم ص534
(7) بحار ج76 ص212 و میزان الحکمه ج13 حدیث6570
(8) میزان الحکمه ج13 حدیث6562
|
محمد صدارت آداب الطلاب اولین کتاب در زمینه تعلیم و تربیت طلاب علوم دینی با بیش از نیم قرن تجربه علمی و عملی عالم ربانی و معلم اخلاق، رئیس حوزه علمیه، حضرت آیت الله مجتهدی تهرانی به زیور طبع آراسته شده است. این کتاب در بهار 1384 برای دومین بار و در تیراژ 5000 جلد چاپ شده است. |
