راه غلبه بر نفس محاسبه است . بعضی اولیاء خدا یک دفتری همراه خود داشتند و هر کاری که می کردند می نوشتند، در آخر روز هم نشسته و حساب کارهای خود را می کردند که ما در این روز چه کردیم چه مقدار اطاعت خداوند متعال را نمودیم، چه مقدار سرپیچی و نا فرمانی کردیم.
 امام کاظم ( علیه السلام ) فرمودند: "لَیسَ مِنّا مَن لَم یُحاسِب نَفسَه فی کُلِّ یَومٍ فَاِن عَمِلَ خَیراً اِستَزادَ مِنهُ وَ حَمِدَ اللهَ عَلَیهِ وَ اِن عَمِلَ شَرّاً اَستَغفَرَ اللهَ مِنهُ وَ تابَ اِلَیهِ " (1) از ما نیست کسی که هر روز به حساب نفس خود نرسد پس اگر کار خوبی انجام داده بود خدا ر ا شکر کند و از خدا بخواهد که آن کار ر ا بیشتر و بهتر بتواند انجام دهد و اگر کار بدی انجام داده بود استغفار و توبه نماید.
حضرت رسول اکرم (صل الله علیه و اله وسلم) فرمودند: " لا یَکُونُِ العَبدُ مُومِناً حتّی یُحاسِبَ نَفسَهُ اَشَدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشّریکِ شَریکِهُ وَ السَّیِّدِ عَبدَهُ" (2) انسان مومن نخواهد بود، تا اینکه به حساب نفسش برسد شدید تر از حسابرسی شریک با شریک و مولی با بنده اش.
حضرت ایة الله مجتهدی(رحمة الله علیه) می فرمایند: بازاریها هر شب به حساب دفترشان می رسند . سود و ضرر و طلبکاری را می نویسد اگر هر شب حساب و کتاب نکنند یک دفعه می بینند مقدار قابل توجهی ضرر کرده است و حواسش نبوده است گاهی هم بر اثر نداشتن حساب و کتاب ورشکست می شوند انسان هم باید هر روز به حساب نفسش برسد تا خدای نکرده یک دفعه ضرر نکند و یا ورشکست و عاقبت به شر نشود، شب موقع خواب بنشین ببین چه کار کرده ای، چشمت کجاها نگاه کرده، زبانت چه ها گفته،‌ کجاها رفته ای، چه کارها کرده ای. اگر کار بدی کرده بودی خودت را سرزنش کن،‌به خودت بگو: ألَم یَأنِ للّذینَ آمَنوا أن تَخشَعَ قُلوبْهْم لِذِکرِ الله(3) و تصمیم بگیر آن کار را نکنی، صبحها با خودت شرط بگذار که اگر آن کار را کردی نفست را یک جریمه ای بکنی و در طول روز مراقب باش که آن کار را انجام ندهی.

---------------------------------------------------------------------------------------

پی نوشت:
(1) بحارالانوار ج70 ص 72
(2) بحار ج77 ص88 و ج 70 ص 72
(3) سوره حدید آیه 16( آیا وقت آن نشده است که دلهای مومنان در برابر ذکر خدا خاشع و متواضع گردد؟!)